ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Η αλληλεπίδραση 3^ης ηλικίας με επόμενες γενεές.

 Η θερραπεία των ελαττωμάτων - παθών και η καλλιέργεια των χαρισμάτων – αρετών.

 Την ωφέλεια, την οποία προσφέρει η 3^η ηλικία προς τα εγγόνια και αντίστροφα, προσδιορίζει σοφά ο Όσιος Πορφύριος (1) συμπεραίνοντας ότι, «ο άνθρωπος είναι μυστήριο αιώνων, τόσο στον εσωτερικό του κόσμο όσο και στις εκδηλώσεις της σαρκός του. Κουβαλάει ελαττώματα ή χαρίσματα των παππούδων του και καλείται με αγώνα και μετάνοια να λυτρώσει τις προηγούμενες και επόμενες γενεές στην κρίση του Θεού».

    Ο Φ. Ντοστογιέφσκι (2) διαπιστώνει 2 αιώνες πριν: «αρκεί έστω και ένας άνθρωπος να διατηρήσει την Αλήθεια, ώστε να συνεχίσει η επόμενη γενεά με ελπίδα το αύριο». Η Αλήθεια(3), για εμάς τους ορθοδόξους χριστιανούς, δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά είναι Πρόσωπο, είναι ο Ιησούς Χριστός».

    Με κατάπληξη διάβασα ένα άρθρο του 1957(4), σε φύλλο Εφημερίδας. Ο καπετάν Ραής, ο προπάππος μου, ήταν βουλημικός. Το παρατσούκλι του «Χριστούλιας», βγήκε από τον τρόπο που κατάπινε το ψάρι, ιδιαίτερα το χριστόψαρο. Τόσο η ταπεινότης μου όσο και πολλοί συγγενείς μου, παλεύουμε με την παχυσαρκία. Επίσης πολλοί πρόγονοί μου ήταν ιερείς. Σήμερα, με την Χάρη του Θεού, στην οικογένειά μου συνεχίζεται η παράδοση και απαρτίζεται από πολλούς κληρικούς.

    Εάν επηρεάζεται η ζωή μας από το παρελθόν, πόσο μάλλον το ζήτημα της χριστιανικής αγωγής των νέων από τους παππούδες και τις γιαγιάδες εν ζωή και αυτό ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Εκκλησία. Μπορούν έτσι οι άνθρωποι της 3^ης  ηλικίας να προσφέρουν μέγιστες υπηρεσίες στο κατηχητικό έργο της Εκκλησίας. Εφόσον λοιπόν, το επιτρέπουν οι συνθήκες, ο παππούς και η γιαγιά είναι σε θέση να γίνουν οι καλύτεροι κατηχητές για τα εγγόνια τους.

2. Η ελπίδα της 3^ης ηλικίας, σαν το λουλούδι που φυτρώνει μέσα στο χιόνι

 Μια παροιμία λέει «Δεινόν το γήρας, ου γάρ έρχεται μόνον». Πράγματι συμβαίνει να ατονήσει η όραση, εξασθενούν μύες και οστά. «Η θεία πρόνοια παραθέτει ως επιδόρπιον παν ό,τι δύσπεπτον και αηδές, τας ρυτίδας, την ποδάγραν, την πλήξιν και την εγκατάλειψιν»,(Γνωμικό).

    Ωστόσο κατά τη διάρκεια της ημέρας, θαυμάζουμε περισσότερο τον ήλιο, το πόσο επιβλητικός και ωραίος είναι στο ηλιοβασίλεμα, στην Δύση του.

 - Δεν πιστεύω ότι γερνάει κανείς(5). Νομίζω πως αυτό που συμβαίνει είναι ότι νωρίς στη ζωή, σε μια ορισμένη ηλικία μένει κάποιος ακίνητος και βαλτώνει. Σκοπός μας δεν είναι να προσθέσουμε χρόνια στη ζωή αλλά ζωή στα χρόνια.

    Πρόσφατα ένα δημοσίευμα σε ιταλική εφημερίδα έφερε ξανά στο φως, μ’ έναν απροσδόκητο τρόπο, την χρησιμότητα των ηλικιωμένων στον σύγχρονο δυτικό κόσμο. Κάποιος μοναχικός συνταξιούχος δάσκαλος ζητούσε με αγγελία του να υιοθετηθεί από οι­κογένεια που θα ενδιαφερόταν να αξιοποιή­σει τα προσόντα του. Θα μπορούσε να συμ­βάλλει στη μόρφωση των παιδιών ή των εγ­γονιών, και γενικά, όπως ο ίδιος έγραφε, να είναι «κοινωνικά χρήσιμος».(6)

     Από την άλλη πλευρά αυτή η δημοσίευση αποκαλύπτει το «πρόβλημα», π.χ. την αδιαφορία για τους ηλικιωμένους, η οποία έχει λάβει δραματικές διαστάσεις στην Ιαπωνία. Το φαινόμενο Kodokushi, ο θάνατος της μοναξιάς(7), αριθμεί το 4,5% θανάτων γερόντων. Προέρχεται από την κοινωνική απομόνωση στην οποία ωθεί η φτώχεια που αυξάνεται και η αλλοτρίωση των αρχών.  

3. Η εμπειρία της Λατρείας ως στοιχείο καθοδήγησης των νεών από 3^η γενεά.

  Η κατήχηση, σύμφωνα με τον Όσιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο, θεμελιώνεται από κάθε πιστό (και από τους παππούδες) όταν υπάρχει η ακολουθία: «ο ποιήσας και διδάξας»(8). Το βίωμα, χωρίς φαρισαϊκή βατολογία, ακτινοβολεί αυτήν την «Αλήθεια», την οποία προαναφέραμε και από την οποία πεινά και διψά η νεότερη γενιά. Σήμερα χορτάσαμε αμπελοφιλοσοφίες υπερορθοδόξων, οι οποίοι τρομοκρατούν, αποφεύγοντας την απαλή διδαχή των παλαιών και επικεντρώνονται στις προφητείες για πολέμους και σεισμούς. Ο αείμνηστος επίσκοπος Ιερεμίας Φούντας, συμβούλευε τους νέους σε ομιλία για την Αποκάλυψη και περί Αντιχρίστου: «Μην ακούτε όσους ασχολούνται συνεχώς με χαράγματα. Μια γιαγιά αγράμματη, παρότρυνε τον εγγονό της να νηστεύει με έναν γλυκό και γεμάτο σοφία τρόπο, – παιδί μου, αφού την Πέμπτη έφαγες φακές, γιατί Παρασκευή θες να αρτηθείς; Άλλαξε τις ημέρες στην διατροφή σου και θα χαρεί ο Χριστός και ο φύλακας άγγελος σου! Αχ τέτοιες γιαγιάδες χρειαζόμαστε». 

    Ο πιστός αγωνίζεται να καταφέρει να γίνει το αλάτι του κόσμου, όπως εντέλλεται στους μαθητές Του ο Χριστός «Υμείς εστέ το άλας της γης…»(9,1) και επίσης να ζει όπως τον παρουσιάζει το Γεροντικό(9,2): Στον Άγιο Αντώνιο, αποκαλύφθηκε στην έρημο, ότι στην πόλη υπάρχει κάποιος όμοιος με αυτόν στην αρετή. Το μόνο που έκανε ήταν να προσεύχεται και να ασκεί την ελεημοσύνη...

   Είναι γνωστό ότι, όπου κυβέρνησε ο μαρξισμός, η Εκκλησία είχε περιορισθεί στην λειτουργική ζωή, αναγκάζοντας τους πιστούς να προστρέχουν στη Θεία Λατρεία. «Τότε οι επίσκοποι(10) πιεζόμενοι από τις απαγορεύσεις, συμβούλευαν τους πιστούς να γίνουν ναός, να γίνει η ζωή τους μια θεία λειτουργία, να παρουσιάζουν στους μη πιστούς ένα πρόσωπο λειτουργικό, ένα χαμόγελο λειτουργικό».

π.χ. Ο έμπορος περιστεριών, για να προσελκύσει πολλές φορές τα άγρια, αλήφει με άρωμα τα ήμερα και τα κατευθύνει προς τα δάση, εκείνα παρασύρουν πίσω τους πολλά από τα αδέσποτα, τα οποία εξημερώνει ο έμπορος.  Μια γιαγιά παραδεχόταν στον πνευματικό της ότι, από τότε που πήγε το εγγόνι της στο ιερό βήμα, λες και ήρθε η γαλήνη στην άτακτη συμπεριφοτά του.

Στον βίο(11) του Αγίου Ιωάννη της Κροστάνδης, ένας νέος 18 έτών εξομολογήθηκε και ανέφερε πόσο άσχημο ύπνο έκανε κάθε βράδυ, με κίνδυνο ακόμη και της ζωής του. Ο Άγιος τον ρώτησε, από πότε είχε να κοινωνήσει:

-Από τότε που με πήγαινε η γιαγιά μου Εκκλησία, απάντησε.

Αφού έδωσε ευλογία ο Άγιος και κοινώνησε ο νέος, συνήλθε γρήγορα.

    Δεν θα ξεχάσω την αγράμματη γιαγιά μου, η οποία ένω είχε τη νόσο Αλτσχάιμερ (Alzheimer), έψαλλε τα τροπάρια των Αγίων Αναργύρων και του Αγίου Γεωργίου, για τους οποίους έτρεφε ιδιαίτερη ευλάβεια.

4. Πνευματική καταρτιση - ανακαίνιση

       Ο Αγιορείτης μοναχός Ακάκιος(12) περιγράφει: Τις τελευταίες ημέρες ο γέροντας μας ζητούσε να του διαβάζουμε τους πατέρες και έκανε σχέδια για το μοναστήρι... αναρωτήθηκα πως γίνεται να περιμένει κάποιος την κοίμησή του και να επιμένει καρτερικά να αποκτίσει γνώση, ακόμη και αν πρόκειται για πνευματική ανάγνωση.  Ο «πατήρ Πορφύριος» με κοίταξε στοργικά, παρόλο που πονούσε απάντησε στον λογισμό που διάβασε μέσα μου με το διορατικό του χάρισμα:

«-Μελετώ επειδή είμαι αιώνιος και μετά την έξοδο από την μάταιη ζωή θα ανακαλύπτω αιώνια την Σοφία του Θεού».

Σε αυτή την διατύπωση του Αγίου, η Εκκλησία βοηθά την 3^η ηλικία, να καταρτίζεται εφόσον σύμφωνα με τον Δαυίδ «Ανακαινισθήσεται ως αετού η νεότης σου»(13) (η ορθόδοξη θεολογία πρεσβεύει ότι η ψυχή δεν έχει ηλικία), με την ακρόαση του Λόγου του Θεού που προσφέρει η Ενορία, στα Εσπερινά ή Κυριακάτικα Κηρύγματα, ώστε αυτή η τροφή να γίνεται Κοινωνία καρδίας μετά του Θεού. Όπως τα διψασμένα ελάφια πίνουν νερό από καθαρές πηγές, ομοίως και οι ψυχές μας έχουν ανάγκη από τον Λόγο του Θεού, ο οποίος χαριτώνει και ειρηνεύει την ψυχή.

Επίλογος

    Σε ένα καρβέλι ψωμί, συνήθως το πιο νόστιμο σημείο είναι η ψίχα και λιγότερο η κόρα, αυτή ας πούμε ότι είναι μια αντιστοιχία της νεότητας και του γήρατος. Ο άνθρωπος όταν βρίσκεται στην νεότητά του, την χρησιμοποιεί για τις χαρές του κόσμου, για να λύσει τα προβλήματα του και να απολαύσει προσωπικές του αναζητήσεις, τοποθετώντας στο περιθώριο την σχέση του με τον Θεό.

   Η 3^η ηλικία γίνεται ομολογητής και ανάχωμα από την παραπλάνηση της ματαιότητας του κόσμου τούτου, ώστε ο άνθρωπος να μην περιμένει στα τέλη του, να φροντίσει να είναι «χριστιανά», αλλά να θυσιάζει από νωρίς τη ζωή του με υπακοή στο θέλημα του Θεού και να αγαπά την Εκκλησία. Υπό αυτήν την προοπτική, μπορεί να συμβάλουν οι παππούδες/γιαγιάδες στην διαμόρφωση ευλογημένης σχέσης των εγγονών με την Εκκλησία του Χριστού:

Στην διακονία της διοίκησης Ενορίας ως επίτροποι, ή ως συνεργάτες του φιλανθρωπικού έργου, (κυρίες μαγειρεύουν εθελοντικά για το συσσίτιο και έχουν μαζί τους το εγγόνι τους).

Στα προσκυνήματα που διοργανώνει η Ενορία, να τους μιλούν για θαύματα και ιερές εικόνες.

Ζητούν την βοήθειά τους στο άναμα των καντηλιών και στην παρασκευή του προσφόρου, ταυτόχρονα τα συνδέουν με ήθη, έθιμα και παραδόσεις.  

Διαβάζουν παραμύθια μαζί και βίους Αγίων, αξιοποιούν προσωπικές εμπειρίες, τους μαθαίνουν τροπάρια που ίσως γίνουν το υπόβαθρο να αποκτήσουν οι νέοι ιερατική αυτοσυνειδησία. Π.χ. η γιαγιά του Αγίου Νεκταρίου, του μάθαινε τον Ν΄ Ψαλμό.

Αποφεύγουν να σχολιάζουν τα ελαττώματα του ιερέα της Ενορίας καθώς την διοίκηση, εμπνέοντας τον σεβασμό και την ευλάβεια.

Μαθαίνουν στα εγγόνια την υπακοή στην Εκκλησία, να μην γίνουν αντιρρησίες(14), ούτε φυσικα τυπολάτρες,  αλλά να νιώθουν σαν να βρίσκονται στο σπίτι του πατέρα τους, έχοντας υπόψιν τους τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους.

  Πηγές – βιβλιογραφία:

(1) βίος και λόγοι Οσίου Πορφυρίου (Ι.Μ.Ζωοδ. Πηγής, Χρυσοπηγής)

(2) Ντοστογιέφσκι από μυθιστόρημα «αδελφοί Καραμαζώφ»

(3) άρθρο oode.gr, π. Γεωργίου Μεταλληνού: ΄΄τι εστίν αλήθεια΄΄

(4) «Προσφυγικά Νέα» Εφημερίδα Μικρασιατών έτος 1957

(5) Γνωμικό T. S. Eliot

(6) «Μη σε τρομάζει η πείρα των παππούδων» (Καραποστόλης Βασίλης, καθηγητής Πολιτισμού και Επικοινωνίας)

(7) Kodokushi, ο θάνατος της μοναξιάς (Πηγή: tvxs.gr)

(8) Κατηχήσεις Αγ. Συμεών Ν.Θεολόγου - Λόγος Α΄. (21) εκδ. Αποστολ. Διακονίας

(9,1) Ματθ. 5,13

(9,2) Γεροντικό ΕΚΔΟΣΗ Απ. Βαρνάβα  (σ.12)

(10) Ευδοκίμωφ, Η πάλη με τον Θεό (σελ. 285) πηγή: Η Ορθόδοξία ελπίς του κόσμου  Γ΄ Νικ. Π. Βασιλειάδη

(11)  Πνευματικό Πορτρέτο Αγίου Ιωάννη της Κροστάνδης, Πέτρου Μπότση β΄εκδ. 2007

(12) Ομιλία μοναχού Ακακίου, υποτακτικού Οσίου Πορφυρίου, στη Σχολή γονέων Κατερίνης (Video YouTube)

(13) Ψαλμός 102

(14) Σύγχρονες ποιμαντικές διαστάσεις, πρακτικά Β Ιερατικού Συνεδρίου Σύρου, Τήνου... σελ. 226

 Εφημέριος Ι.Ν. Παναγίας Παραβουνιώτισσας

       π. Χαράλαμπος Ραμαντανάκης

                 πρωτοπρεσβύτερος